Η ηθική ευθύνη των καλλιτεχνών: Τέχνη ή χαρακτήρας;

Μπορούμε να ξεχωρίσουμε τον καλλιτέχνη από το έργο του;
Η ηθική ευθύνη των καλλιτεχνών αποτελεί ένα ζήτημα που συχνά απασχολεί το κοινό, ειδικά όταν οι προσωπικές συμπεριφορές και οι απόψεις τους έρχονται σε αντίθεση με τις αξίες που πρεσβεύουν μέσα από το έργο τους.
Πόσες φορές έχουμε ακούσει τη φράση: «Τον στηρίζω ως καλλιτέχνη, αλλά όχι ως άνθρωπο»; Αναρωτηθήκαμε ποτέ αν αυτός ο διαχωρισμός έχει πραγματική βάση; Αν ναι, προϋποθέτει να αποσυνδέσουμε την τέχνη από την προσωπικότητα του δημιουργού. Η τέχνη, όμως δεν είναι απλώς μια πράξη, αλλά η αντανάκλαση των ερεθισμάτων μας, των απόψεών μας και γενικότερα του ποιοι είμαστε.
Η ταινία “Υπάρχω” και η ζωή του Στέλιου Καζαντζίδη
Τις τελευταίες εβδομάδες τα σινεμά γεμίζουν με ουρές για την ταινία “Υπάρχω”. Είναι μια βιογραφική παραγωγή που αφηγείται τη ζωή του θρυλικού Έλληνα τραγουδιστή Στέλιου Καζαντζίδη. Σε σκηνοθεσία του Γιώργου Τσεμπερόπουλου και σενάριο της Κατερίνας Μπέη, η ταινία παρουσιάζει την πορεία του Καζαντζίδη. Η ιστορία ξεκινάει από τα παιδικά του χρόνια μέχρι την καθιέρωσή του ως εμβληματική μορφή του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού.
Τον ρόλο του Στέλιου Καζαντζίδη ενσαρκώνει ο Χρήστος Μάστορας, ενώ η Κλέλια Ρένεση υποδύεται την Καίτη Γκρέυ. Στο καστ συμμετέχουν επίσης οι Ασημένια Βουλιώτη, Αγορίτσα Οικονόμου, Δημήτρης Καπουράνης και Άννα Συμεωνίδου. Αποτελεί ένα αφιέρωμα στον μεγάλο τραγουδιστή, του οποίου η φωνή άγγιξε τις καρδιές των Ελλήνων, είχε επιρροή στους Έλληνες ομογενείς, αλλά και σε μεγάλους καλλιτέχνες του εξωτερικού, όπως ο Φρανκ Σινάτρα.
Οι περισσότεροι σχολιασμοί περιτριγυρίζονται γύρω από το αν ο Χρήστος Μάστορας τα κατάφερε στην ηθοποία κι αν έπρεπε ή όχι να δείξουν και τη ζωή της Μαρινέλλας ή της Βασούλας. Είναι αυτές οι μεγαλύτερες αστοχίες ή παραλείψεις;
Η ταινία παρέλειψε να αναδείξει την πιο σκοτεινή πλευρά του Καζαντζίδη. Η οξυθυμία και οι κακοποιητικές συμπεριφορές του δεν παρουσιάστηκαν καθόλου. Επίσης, δεν παρουσιάστηκε ο βασικός λόγος που χώρισε με τη Μαρινέλλα, δηλαδή η αντίθεσή του στην καριέρα της. Αυτές οι πτυχές θα έδιναν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα του χαρακτήρα του.

Η ηθική ευθύνη των καλλιτεχνών στη σημερινή εποχή
Στη σημερινή πραγματικότητα, βλέπουμε πολλούς καλλιτέχνες να εκφράζουν απόψεις και αντιλήψεις που συχνά θεωρούνται μισογυνιστικές, ρατσιστικές και γενικότερα προβληματικές. Τέτοιες συμπεριφορές εξακολουθούν να αποτελούν θέμα συζήτησης, όχι μόνο για την κοινωνία αλλά και για τη σχέση μας με την τέχνη. Η ταινία θα μπορούσε να συνδέσει τη στάση του Καζαντζίδη με αυτή την επικαιρότητα, ανοίγοντας έναν ουσιαστικό διάλογο για την ηθική ευθύνη των καλλιτεχνών.
Η τέχνη ως μέσο επιρροής: Ο ρόλος των καλλιτεχνών
Η τέχνη είναι μια μορφή έκφρασης. Μια μορφή που έχει τη δύναμη να επηρεάζει βαθιά την κοινωνία. Οι καλλιτέχνες, ως δημιουργοί αυτής της έκφρασης, κατέχουν έναν ιδιαίτερο ρόλο καθώς έχουν την ευθύνη της επιρροής. Οι ίδιοι δεν είναι απλώς “μεταφορείς” της τέχνης αλλά λειτουργούν και ως πρότυπα για όλους όσους τους θαυμάζουν ως καλλιτέχνες. Τα έργα τους δεν αποτελούν μόνο προσωπικές δημιουργίες αλλά και μηνύματα που μπορούν να διαμορφώσουν αντιλήψεις, να ενισχύσουν ή αμφισβητήσουν στερεότυπα ή να προκαλέσουν αλλαγές.
Αυτή η επιρροή είναι κάτι που μπορεί να χρησιμοποιηθεί θετικά αλλά και πολλές φορές προς την αρνητική κατεύθυνση. Για παράδειγμα, αν ένας καλλιτέχνης αναπαράγει ρατσιστικές ή εθνικιστικές απόψεις, τα άτομα που κοιτάνε με θαυμασμό προς το πρόσωπό του είναι πολύ πιθανό να ενσωματώσουν αντίστοιχες απόψεις. Όχι απλά να τις ενσωματώσουν αλλά και να τις αναπαράγουν. Όταν εκφράζει δημόσια αρνητικές ή προβληματικές απόψεις, αυτές επηρεάζουν το κοινό του. Η τέχνη του, ακόμη και αν δεν προωθεί άμεσα τέτοιες απόψεις, φορτίζεται από την προσωπική του στάση. Φορτίζεται από τις δημόσιες δηλώσεις, από τις δράσεις στις οποίες συμμετέχει και γενικότερα από την “ανθρώπινη” πλευρά του.
Τέχνη και χαρακτήρας: Μπορούν να συνυπάρχουν;
Επιστρέφοντας, λοιπόν, στην αρχική φράση “Τον στηρίζω ως καλλιτέχνη, αλλά όχι ως άνθρωπο” καταλαβαίνουμε πως αυτά τα δύο πάνε μαζί. Πρέπει να πηγαίνουν μαζί γιατί οι καλλιτέχνες έχουν επιρροή, έχουν ένα κύρος άρα και μια ηθική ευθύνη. Η ευθύνη τους είναι να προάγουν θετικά μηνύματα και να χρησιμοποιούν τη φωνή τους για καλό. Δεν περιμένουμε από τους καλλιτέχνες να είναι τέλειοι, αλλά πρέπει να αναγνωρίζουν τις συνέπειες των πράξεών τους.
Τι κάνουμε όμως όταν αγαπάμε το έργο ενός καλλιτέχνη που η στάση και οι συμπεριφορές θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν προβληματικές; Είναι εφικτό να διαχωρίσουμε την τέχνη από τον δημιουργό ή μήπως η ίδια η τέχνη κουβαλά κομμάτια του χαρακτήρα του;
Η απάντηση είναι πολύπλευρη και εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο ο καθένας αντιλαμβάνεται την τέχνη και την επιρροή της. Ωστόσο, σε μια εποχή όπου η δημόσια εικόνα ενός καλλιτέχνη είναι άμεσα προσβάσιμη και επηρεάζει τις κοινωνικές αντιλήψεις, η ανάγκη για ηθική υπευθυνότητα είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ότι τα μηνύματα, οι απόψεις και οι πράξεις ενός δημιουργού διαμορφώνουν, εν μέρει, την πρόσληψη του έργου του.
Συνεπώς, ίσως η πραγματική πρόκληση δεν είναι να χωρίσουμε την τέχνη από τον καλλιτέχνη, αλλά να αναγνωρίσουμε την πολυπλοκότητα αυτής της σχέσης. Η τέχνη, όπως και οι άνθρωποι, είναι γεμάτη αντιθέσεις, και η ευθύνη μας ως θεατές είναι να την αντιμετωπίζουμε με κριτική σκέψη, χωρίς να κλείνουμε τα μάτια στα μηνύματα που μεταφέρει.